امام ابو عبد الله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره بن بردزبه جعفی بخاری، در روز جمعه بعد از نماز، در 13 ماه شوال سال 194 هجری در بخارا( یکی از شهرهای ازبکستان کنونی) در خانواده ای متدین چشم به دنیا گشود،پدرش اسماعیل ،یکی از علمای حدیث ، در آن زمان بود.

تاریخ نویسان می گویند: امام محمد بخاری در کودکی به علت بیماری نابینا  گردید؛ وطبیبان از علاجش ناتوان شدند، مادرش بسیار غمگین بود وشبانه و روز دعا می کرد واز خدا می خواست که بینائی فرزندش به وی بازگرداند؛ شبی حضرت ابراهیم علیه السلام را در خواب دید که به او می گوید: بخاطر دعاهایت خداوند بینائی فرزندت را به او برگردانیده است؛ پس چون صبح نمود دید که  خداوند فرزندش را شفا داده وبینائی اش را به وی باز گردانیده است.

امام محمد بخاری از همان آغاز کودکی شیفته علم حدیث بود، لذا  تحصیلات خود را از مکاتب سنتی  بخارا آغاز کرد،  پس از فراگیری تحصیلات ابتدائی به حلقه ی دروس علمای حدیث پیوست، سپس برای تحصیل وفراگیری علم بیشتر به سرزمینهای دیگر مانند: نیشاپور،  ری، بلخ ،مکه، مدینه، بصره، کوفه، بغداد، دمشق، فلسطین و...که مراکز علمی آن زمان بشمار می آمدند،مسافرت کرد، او در این مسافرتها که به اقطار جهان نمود با بسیاری از حفاظ و اهل حدیث  ملاقات کرد، واحادیث زیادی شنید وروایاتهای فراوانی نوشت.

امام بخاری حافظه وهوش خاصی داشت، بطوری که از همان دوران کودکی اساتیدش ضریب هوشی خارق العاده ای را در سیمایش می دیدند، روزی احمد بن حفص ـ یکی از اساتیدش ـ ، نگاهی به وی انداخت وگفت: این شخص به شهرت خواهد رسید.

حاشد بن اسماعیل می گوید: محمد بن اسماعیل بخاری، کودکی بیش نبود وهمراه ما از محضر اساتید حدیث کسب فیض می کرد، ما می نوشتیم اما او چیزی نمی نوشت، ما به او می گفتیم: این آمدن ورفتنت چه فایده ای دارد شما که چیزی نمی نویسید؟! او بعد از گذشت شانزده روز به ما گفت: شما مرا بسیار سرزنش می کنید؛ اکنون آنچه نوشته اید بیاورید وبه من نشان دهید. ما نوشته هایمان که حدود پانزده هزار حدیث بود به وی نشان دادیم، آنگاه امام بخاری همه ی آنها را همانگونه که نوشته بودیم از حفظش برای ما خواند وما برخی نوشته هایمان را تصحیح کردیم.

امام بخاری در قوت حافظه نابغه بود؛ ایشان می گویند: من صد هزار حدیث صحیح، ودویست هزار حدیث غیر صحیح از حفظ دارم.

هنگامی که امام بخاری به بغداد رفت ، وآوازه ایشان زبانزد خاص وعام گردیده بود، علما ومحدثین بغداد تصمیم گرفتند که حافظه ی امام بخاری را بیازمایند، لذا یک صد حدیث را انتخاب کردند ومتن وسند احادیث را وارونه نمودند ، یعنی متن هر حدیث را با سند حدیث دیگر مخلوط کردند وبرعکس، سپس ده نفر را برگزیدند، وبه هر کدام از آنان ده حدیث دادند، آنگاه هر کدام از آنان آن ده حدیث را از اول تا آخرش برای امام بخاری می خواند، واز امام سؤال می کرد،امام بخاری در پاسخ می گفت: این حدیث رانمی شناسم،این گونه یکی پس از دیگری ده احادیثش را به پایان رساند، وامام فقط می گفت: این حدیث را نمی شناسم.افراد نادانی که حاضر بودند، گفتند: او جاهل وناتوان است، ونمی داند، اما علما ومحدثین به یکدیگر نگاه کردند وگفتند که وی متوجه شده است.

آنگاه امام بخاری به نفر اول فرمود: حدیث اولی که برایم خواندی صحیحش چنین است، ومتن وسند آن را بیان نمود، واینگونه همه ی احادیثش را تصحیح واصلاح کرد، سپس به همین ترتیب متن وسند همه ی احادیث نه نفر دیگر نیز درست نمود، واشتباهاتشان را بیان کرد، سرانجام همه ی حضار به قدرت حفظ وذکاوت  شگفت انگیزش اعتراف نمودند.

شیوخ ایشان:

1-   عبید الله بن موسی عبسی (ت: 213هـ).

2-   مکی بن ابراهیم بلخی (ت: 215هـ).

3-   عبد الأعلی بن مسهر (ت: 218هـ).

4-   ابو نعیم فضل بن دکین (ت: 219هـ).

5-   آدم بن ایاس (ت:220هـ).

6-   عفان بن مسلم بصری (ت:220هـ).

7-   عبد الله بن عثمان مروزی (ت: 221هـ).

8-   یحیی بن معین (ت: 233هـ).

9-   علی بن مدینی (ت: 234هـ).

10-       احمد بن حنبل (ت: 241هـ).

11-       و...

شاگردان ایشان:

امام بخاری در عنفوان جوانی تدریس را آغاز نمود وآوازه اش به گوش تشنگان علم رسید، لذا جمعیت انبوهی برای شنیدن درس حدیث در محضرش حاضر شدند، امام در شهرهای بصره، بغداد، حجاز، بلخ وغیره به تدریس پرداخت، ودر اواخر عمرش به زادگاهش بخارا بازگشت، ومدت طولانی مشغول تدریس وتحدیث گردید، بیش از نود هزار نفر کتاب «صحیح» را از زبان ایشان شنیده اند، برخی از شاگردان برجسته ی امام را ذکر می نماییم:

1-   مسلم بن حجاج نیشاپوری (ت:261هـ)

2-   ابو عیسی محمد بن عیسی ترمذی (ت:279هـ)

3-   ابو عبد الرحمن احمد بن علی  نسائی (ت:303)

4-   ابو علی صالح جزره (ت: 293هـ).

5-   ابو عبد الله محمد بن نصر مروزی (ت:294هـ)

6-   ابو جعفر محمد بن عبدالله حضرمی (ت:297هـ)

7-   ابوبکر محمد بن اسحاق ابن خزیمه (ت:311هـ).

8-   محمد بن یوسف فربری

9-   ابراهیم بن معقل نسفی

10-   و....

تألیفات:

امام بخاری خدمات شایانی برای  اسلام  انجام داد، وکتابهای گرانبهای  از خود بجای گذاشت که مهمترین آنها کتاب ایشان در حدیث (الجامع الصحیح)« صحیح بخاری» می باشد،امام بخاری در عنفوان جوانی به تصنیف وتألیف روی آورده است. کتابهای دیگر امام بخاری عبارتند از:

الأدب المفرد               التاریخ الکبیر               التاریخ الأوسط           التاریخ الصغیر

التفسیر الکبیر            المسند الکبیر                کتاب العلل                کتاب رفع الیدین

کتاب الأشربه          کتاب القراءة خلف الإمام                     کتاب الضعفاء

بر الوالدین             کتاب الکنی                    خلق افعال العباد           أسامی الصحابه.

صحیح بخاری وانگیزه ی تألیف:

همچنان که ذکر نمودیم امام بخاری علاوه از کتاب «صحیح »کتابهای گرانبهای دیگر نیز به رشته تحریر در آورده است، اما کتاب «صحیح» که نام کاملش:«الجامع المسند الصحیح المختصر من امور رسول الله وسننه وایامه » می باشد، شهرت ومقام خاصی دارد، که باتفاق مسلمانان، صحیح ترین کتاب بعد از قرآن کریم می باشد، امام بخاری در مدت 16 سال تلاش و زحمت فراوان از میان ششصد هزار احادیثی که حفظ داشت انتخاب وتألیف نمود.

 امام بخاری می گوید: هر حدیثی را که می خواستم در کتابم بنویسم  ابتدا غسل می کردم ودو رکعت نماز می خواندم سپس استخاره می کردم، آنگاه بعد از اینکه به صحت آن یقین می کردم، آن را در کتاب «صحیح» ثبت می نمودم.

در عصر امام بخاری کتابهای مختلفی در متن حدیث تألیف شده بود، اما اکثر آن کتابها شامل احادیث صحیح وضعیف بود، روزی امام اسحاق بن راهویه، استاد امام بخاری خطاب به شاگردانش فرمود: چه خوب بود اگر احادیث صحیح رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را در کتابی مختصر جمع آوری می کردید.

بنابراین, این سخن توجه  امام بخاری را جلب نمود، لذا تصمیم گرفت  که کتابی مختصر که فقط حاوی احادیث صحیح باشد، جمع آوری نماید.

همچنین امام بخاری شبی در خواب می بیند که روبروی  رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم ایستاده وبا یک بادبزنی حشرات را از ایشان دور می کند، آنگاه از معبرین؛ تعبیر خوابش را پرسید، آنها گفتند که: شما احادیث ساختگی ودروغ را از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم دور می کنید.

 سرانجام این خواب نیز اراده اش را مصمم تر نمود؛ وکتاب صحیح را تألیف کرد.

ترتیب صحیح بخاری:

امام بخاری کتاب  صحیح را به کتب، وکتب را ابواب مختلف تقسیم نموده است، کتاب  صحیح بخاری شامل 97 کتاب و3450 باب می باشد.

امام کتابش را به کتاب (بدء الوحی) آغاز کرده، سپس کتاب ایمان، بعد کتاب طهارت، آنگاه نماز، بعدش زکات، سپس روزه، بعد حج ذکر نموده است. سپس کتاب بیوع (معاملات) را آورده، بعد از معاملات مرافعات: شهادات، صلح ، وصیت، وقف، وجهاد، ذکر کرده است.آنگاه برخی ابواب غیر فقهی مانند: آغاز آفرینش، داستان زندگی پیامبران، بهشت ودوزخ، سپس مناقب قریش وفضیلت اصحاب پیامبرذکر کرده است.

بعد از آن سیرت وغزوه های پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم آورده، وبعد از آن کتاب تفسیر ذکر نموده است.

سپس به فقه برگشته وکتاب نکاح، طلاق، ونفقه ذکر کرده، سپس کتاب خوراکیها، بعد شاگردان ایشان:

صیت وآوازه امام مسلم به گوش خاص وعام رسید، لذا طالبان حدیث وتشنگان میراث محمدی از گوشه واطراف سرزمین پهناور اسلام برای شنیدن وروایت حدیث به محضر امام می آمدند، افراد بی شماری از مجلس درس امام فیض بردند، حتی برخی از ائمه  واقران ایشان نیزاز وی حدیث روایت کرده اند، ما تعدادی از شاگردان امام دررا اینجا ذکر می نماییم: 

 1 ـ ابو عیسی ترمذی (ت:279هـ).

2 ـ ابو حاتم رازی

3 ـ  ابو بکر محمد بن اسحاق بن خزیمه (ت:311هـ)

4 ـ موسی بن هارون

5 ـ ابو عوانه یعقوب بن اسحاق اسفرائینی

6 ـ یحیی بن صاعد

7 ـ ابراهیم بن محمد بن سفیان( ت:308 هـ).

8 ـ ابراهیم بن ابی طالب

تألیفات:

امام مسلم خدمات شایانی برای اسلام ، بخصوص در زمینه جمع آوری احادیث انجام داده است ، وکتابهای مهمی درحدیث و علوم حدیث تألیف نموده که مهمترین آنها: (الجامع الصحیح)« صحیح مسلم » میباشد.

کتابهای دیگرايشان عبارتند از:

1 ـ کتاب العلل

2 ـ کتاب الأسماء والکنی

3 ـ کتاب الأقران

4 ـ کتاب المخضرمین

5 ـ کتاب من لیس له إلا راو واحد.

6 ـ کتاب اولاد الصحابه

7 ـ کتاب المسند الکبیر

8 ـ کتاب الجامع الکبیر

9 ـ کتاب التمییز

10 ـ کتاب طبقات التابعین.

صحیح امام مسلم وویژگیهای آن:

کتاب امام مسلم دومین کتاب صحیح بشمار می آید، صحیح بخاری وصحیح مسلم صحیح ترین کتاب بعد از قرأن کریم می باشد که امت اسلام صحیح بودنش را پذیرفته است.

امام مسلم در انتخاب احادیث ورجال دقت خاصی بکار برده است، حتی سعی نموده اختلاف الفاظ راویان نیز بیان نماید، واین کتاب عظیم را از میان هزاران روایات برگزیند.

 امام مسلم می فرماید: " این کتاب صحیح را از میان سیصد هزار حدیث انتخاب نموده ام".

از ویژگیهای صحیح مسلم اینست که تمام متون وطرق حدیث را یک جا ذکر می نماید، وآنها را در ابواب مختلف جدا جدا نمی سازد، چنان که امام بخاری انجام داده است، وهمچنین احادیث را تکرار نمی کند، مگر به ندرت؛ مثلا برای  اضافه ای که در سند یا متن حدیث وجود داشته باشد.

همچنین از ویژگیهای دیگرش اینست که امام مسلم در انتخاب الفاظ دقت زیادی بخرج داده، وسعی نموده  الفاظ راویان را ذکر نماید حتی در بیان صیغه ی روایت که آیا بلفظ "أخبرنا" یا " حدثنا " است.واگر گروهی یک حدیث را روایت کرده اند هرکدام برای بیان الفاظ حیث وصیغه ی تحدیث چه الفاظی بکار برده اند، واین لفظ ذکر شده مثلا لفظ کدام یک از راویان می باشد.

همچنین امام مسلم بشدت کوشیده است که بعد از مقدمه ی کتاب بجز احادیث مسند ومرفوع چیز دیگر از اقوال صحابه یا تابعین ذکر ننماید،ودر کتابش احادیث "معلق" نیز نیاورده است.

شایان ذکر است که امام مسلم برای  کتاب صحیح  تراجم ابواب قرار نداده بلکه احادیث متعلق به هر موضوع را یکجا جمع آوری کرده است، اما شارحان کتاب صحیح، برایش عنوان کتابها وابواب  قرار داده اند، و بهترین کسی كه برای صحیح مسلم ، کتاب وابواب قرار داده امام محیی الدین نووی است.

تعداد احادیث صحیح مسلم 4000 هزار حدیث می باشد.

شرح صحیح مسلم:

همچنانکه علمای اسلام به صحیح بخاری توجه خاصی داشته اند، به صحیح امام مسلم نیز از نظر شرح، اختصار، وبیان مسائل فقهی اش توجه ویژه ای نموده اند,.از شرحهای مشهور براین کتاب:

1 ـ "المعلم فی شرح کتاب مسلم " تألیف امام ابوعبد الله مازری است.

2 ـ "اکمال المعلم فی شرح صحیح مسلم" تألیف قاضی عیاض

3 ـ " المنهاج فی شرح صحیح مسلم بن الحجاج" تألیف امام محیی الدین نووی است که کاملترین وبهترین شرح صحیح مسلم بشمار می آید.

4 ـ " الملهم شرح صحیح مسلم" تألیف شیخ مشایخ ما امام شبیر احمد عثمانی.

مختصر صحیح مسلم:

عده ای از علما کتاب صحیح امام مسلم را اختصار نموده اند، که در اینجا  می توان به برخی از آنها اشاره نمود:

1 ـ مختصر امام ابوعبد الله شرف الدین مرسی.

2 ـ مختصر امام احمد بن عمر قرطبی، و خود امام قرطبی این مختصر را شرح داده وآن را " المفهم لما أشکل من تلخیص صحیح مسلم" نامیده است.

3 ـ مختصر امام زکی الدین عبدالعظیم منذری، براین کتاب توسط امام صدیق حسن خان قنوجی شرحی بنام " السراج الوهاج " نوشته شده است.

* کتاب مختصر امام منذری توسط محدث عصر علامه آلبانی تحقیق وچاپ شده، که ان شاء الله در آینده نزدیک ترجمه ی فارسی آن در دسترس محبان حدیث نبوی قرار خواهد گرفت.

وفات:

امام مسلم، عصر  یک شنبه ، ماه رجب سال 261 هجری در سن 57 سالگی چشم از جهان فروبست ودر نصرآباد نیشاپور به خاک سپرده شد.

تاریخ نویسان داستان عجیبی در باره ی سبب وفات ایشان نوشته اند، می گویند: مجلس مذاکره حدیث برپا بود از امام مسلم در باره یک حدیثی پرسیده شد، امام در همان مجلس آن حدیث را ندانست، آنگاه به منزل رفت وبه جستجوی آن حدیث در کتابهایش پرداخت، وکیسه ای از خرما نزدش گذاشته شده بود؛ همچنان که غرق مطالعه وجستجوی حدیث بود، خرماها را نیز یکی یکی تناول می کرد تا اینکه خرماها تمام گردید، وآن حدیث مورد نظر را نیز یافت، وخوردن این خرمای بیش از اندازه سبب وفات ایشان گردید.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: